Today I was invited for a workshop with the high school teachers of Mathematics and science. The program was organised by Rotary Club and DIET Navsari.

I interacted with teachers on the simple possible activities among the classroom and ground. I suggested some projects to strengthen the both subjects.

(અહીં બાળકોના શિક્ષણ માટે અતિ ઉપયોગી માહિતી રાખી છે, જે આપને જરુર ગમશે. શિક્ષણ માટે જોન હોલ્ટના વિચારો એમના પુસ્તકો દ્વારા જાણીને આપણે વિકસતા બાળકોને વધુ સારી રીતે સમજી શકીશું, મદદ કરી શકીશું.)

જોન હોલ્ટ (1923-1985)

જોન હોલ્ટે શિક્ષક તરીકે કારકિર્દી શરૂ કરી, પણ પારંપરિક શાળાઓના તંત્રમાં રહેલી સમસ્યાઓ જોઈને શિક્ષણ સુધારક બન્યા.

તેમણે “હાઉ ચિલ્ડ્રન ફેલ” અને “હાઉ ચિલ્ડ્રન લર્ન” જેવા દસ પુસ્તકો લખ્યા છે, જેમાં પારંપરિક શિક્ષણ પરની ટીકા અને હોમસ્કૂલિંગ-અનસ્કૂલિંગની પ્રેરણા આપી છે.

હોલ્ટની માન્યતા અનુસાર બાળકો સ્વાભાવિક રીતે જ જિજ્ઞાસુ અને શીખવા માટે ઉત્સુક હોય છે, પણ બંધિયાર અભ્યાસક્રમ, વર્ગ અને પરીક્ષાઓ તેમની પ્રેરણાને દબાવી નાખે છે.

તેઓએ કહ્યું કે ખરું શિક્ષણ શોધનું પ્રક્રિયા છે, જેને સ્વતંત્રતા, સમય અને દબાણ વગર વધુ સારી રીતે સાકાર શકાય છે.

હોલ્ટએ “અનસ્કૂલિંગ”ની ભાવના પ્રતિપાદિત કરી, જ્યાં બાળક proprieનાં રસ અને ગતિ અનુસાર શીખે છે; માતા-પિતા અથવા મોટેરાઓ માર્ગદર્શક હોય છે અને શિક્ષક નિયંત્રણ કરનાર નથી હોતા.

ચીલાચાલુ શાળાપ્રણાલી બાળકો પર થોપે છે - નિષ્ફળતાનો ડર, સર્જનાત્મકતા દબાવવી, બાળકોને માત્ર ઉંમર પ્રમાણે જૂથબંધી કરવી અને વ્યક્તિગત શક્તિઓ-રસોને અવગણવું.

શિક્ષકોનું કાર્ય માર્ગદર્શક તરીકે હોવું જોઈએ, બાળકોને સ્વનિયંત્રણ અને જવાબદારીના ભાવ સાથે સ્વયં શીખવા માટે પ્રોત્સાહન આપવું.

શિક્ષણ પરના જ્હોન હોલ્ટના વિચારોની ઝાંખી

જોન હોલ્ટનું મુખ્ય દર્શન એ છે કે પરંપરાગત શાળાકીય શિક્ષણ ઘણીવાર બાળકોની કુદરતી જિજ્ઞાસા અને શીખવાના આનંદનો નાશ કરે છે. તેમનું માનવું હતું કે પુખ્ત વયના લોકોની સૌથી મહત્વપૂર્ણ ભૂમિકા બાળકોના શિક્ષણને નિયંત્રિત કરવા, મૂલ્યાંકન કરવા અથવા નિયંત્રણ કરવાને બદલે યોગ્ય સમય, સ્વતંત્રતા અને સમૃદ્ધ વાતાવરણ પૂરું પાડીને તેમના સ્વ-નિર્દેશિત શિક્ષણને ટેકો આપવાની છે. હોલ્ટની હિમાયતે આધુનિક હોમસ્કૂલિંગ અને બાળ-સંચાલિત શૈક્ષણિક પ્રથાઓને ખૂબ પ્રભાવિત કરી છે.

1: John Holtના બે પુસ્તકો - ‘How Children Fail’ અને ‘How Children Learn’ પરથી શૈક્ષણિક માર્ગદર્શન

---

🟢 (1) બંને પુસ્તકોનો મુખ્ય સારાંશ

A. How Children Fail – બાળકો કેમ નિષ્ફળ જાય છે

1. ભય અને દંડનું વાતાવરણ: બાળકો નિષ્ફળ નથી, પરંતુ તેઓને ભૂલ કરવાના ભયથી ભયભીત બનાવવામાં આવે છે.

2. સ્કૂલનું દબાણ: સાચો જવાબ મેળવવાની દોડમાં બાળકોની જિજ્ઞાસા અને વિચારો દબાઈ જાય છે.

3. ઉપર ઉપરનું શીખવું: બાળકો શિક્ષકને રાજી કરવા માટે શીખે છે, સમજવા માટે નહીં.

4. રક્ષણાત્મક શીખવું: પોતાના અસમર્થતા છુપાવવાની આદત વિકસે છે.

5. જિજ્ઞાસાનો નાશ: સતત ડર અને દબાણથી બાળકની કુદરતી ઉત્સુકતા ગુમાવે છે.

6. શિક્ષકની ભૂમિકા: શિક્ષક અણજાણ્યે પણ ભય અને આજ્ઞાપાલનનું વાતાવરણ ઊભું કરે છે.

7. બાળકોની બુદ્ધિ: દરેક બાળક બુદ્ધિશાળી છે — ફક્ત તેમની શીખવાની રીતો અલગ હોય છે.

8. વિશ્વાસ અને સ્વતંત્રતા: બાળકો વિશ્વાસપૂર્ણ અને સ્વતંત્ર વાતાવરણમાં શ્રેષ્ઠ રીતે શીખે છે.

—

B. How Children Learn – બાળકો કેવી રીતે શીખે છે

1. કુદરતી શીખવાની શક્તિ: બાળક જન્મથી જ ઉત્સુક હોય છે — તે સ્પર્શ, ક્રિયા અને રમતમાં શીખે છે.

2. જીવનમાંથી શીખવું: સાચું શીખવું રોજિંદા અનુભવોમાંથી થાય છે.

3. સ્વતંત્ર શોધખોળ: બાળકોને પોતાનો રસ અનુસરવાની સ્વતંત્રતા મળે ત્યારે તેઓ વધુ ઊંડું શીખે છે.

4. અવલોકનનું મહત્ત્વ: શિક્ષકે બાળકને નિયંત્રિત કરવાને બદલે, ધ્યાનથી અવલોકન કરવું જોઈએ.

5. રમત શીખવાનું માધ્યમ: રમત બાળકની સૌથી શક્તિશાળી શીખવાની રીત છે.

6. અંતર્મુખ પ્રેરણા: બાળક અંદરથી શીખવા ઈચ્છે છે — બાહ્ય ઇનામો જરૂરી નથી.

7. ભૂલોથી શીખવું: ભૂલ કરવી અને તેને સુધારવી એ શીખવાની સહજ પ્રક્રિયા છે.

8. મોટાઓનીની ભૂમિકા: મોટાઓએ સંસાધનો પૂરાં પાડવા અને સુરક્ષિત વાતાવરણ આપવા જોઈએ.

—

🟣 (2) ઉપયોગિતા :– શિક્ષકો અને માતા-પિતાને આ પુસ્તકો કેવી રીતે ઉપયોગી છે?

A. શિક્ષકો માટે

1. શિક્ષકની ભૂમિકા બદલાય છે: શિક્ષક હવે નિર્દેશક નહીં પરંતુ માર્ગદર્શક બને છે.

2. મૂલ્યાંકનનો અર્થ બદલાય છે: ગુણપત્રક કરતા શીખવાની પ્રક્રિયાને મહત્વ આપવું.

3. ક્રિયાત્મક શિક્ષણ (Activity-based learning): પ્રવૃત્તિઓ, પ્રયોગો અને ચર્ચા દ્વારા શીખવું.

4. વિશ્વાસપૂર્ણ વાતાવરણ: ભય વિનાનું વર્ગખંડ – પ્રશ્ન પુછવાની સ્વતંત્રતા.

B. માતા-પિતાઓ માટે

1. બાળકની કુદરતી ઉત્સુકતાનો આદર: બાળકને પોતાના પ્રશ્નો પુછવા દો.

2. તુલના ટાળો: દરેક બાળક પોતાની રીતે શીખે છે.

3. ઘર શીખવાની જગ્યા બને: રસોડું, બાગ, દુકાન — બધે શીખવાની તક છે.

4. પ્રોત્સાહન આપો: પરિણામ કરતાં પ્રયત્નને વખાણો.

—

🟢 (3) શાળા માટે પ્રયોગો અને સૂચનો

A. શાળા સ્તરે પગલાં

1. “Freedom Corners” બનાવો: વિજ્ઞાન ખૂણો, વાંચન ખૂણો, ચિત્રખૂણો વગેરે.

2. શિક્ષકનું અવલોકન ડાયરી: વિદ્યાર્થીઓ શું વિચારે છે એ નોંધો.

3. “No Fear Day” અથવા “Mistake Festival”: ભૂલમાંથી શીખવાનો ઉત્સવ.

4. બાળકોની પસંદગીના કલાકો: સપ્તાહમાં એક વાર બાળકો પોતે વિષય પસંદ કરે.

5. Portfolio Evaluation: પરીક્ષા કરતા શીખવાની ઝલક બતાવતા ફાઈલ્સ તૈયાર કરાવો.

—

B. પ્રોજેક્ટ વિચારો

1. “How We Learn” Project: મોટા વિદ્યાર્થીઓ નાનાં બાળકો કેવી રીતે શીખે છે તે અવલોકન કરે.

2. “Learning from Life” Album: જીવનમાંથી શીખેલા પાઠોનું ચિત્ર, ફોટો, કટિંગ સાથેનું એલ્બમ.

3. “My Curiosity Journal”: સપ્તાહિક પ્રશ્નો, શોધખોળ અને વિચારોથી ભરેલું ડાયરી.

4. “Learning through Mistakes” Wall: ભૂલમાંથી શીખેલા અનુભવોની દિવાલ.

5. “Parent as Learner” Workshop: માતા-પિતાને રમતો અને પ્રવૃત્તિઓ દ્વારા શીખવાની પ્રક્રિયાનો અનુભવ કરાવો.

---

🌼 સારમાં એ સમજવાનું કે - “બાળકો નિષ્ફળ નથી – આપણે તેમની ઉત્સુકતા અને વિશ્વાસ નિષ્ફળ બનાવીએ છીએ. તેઓ ત્યારે જ ખીલે છે જ્યારે તેઓને વિશ્વાસ, સ્વતંત્રતા અને પ્રેમ મળે.”

----

AI (આદિ ઈશ્વર) દેવની કૃપાથી Prepared by:
Kaushik D. Joshi
Center for Harmony – Innovative Learning for Life